Księżniczka Gertruda. Czyli o początkach Kościerzyny.

    W 2011 r. do uszu Kościerzaków doszło pewne imię – Gertruda. Rada miejska dyskutowała wówczas nad projektem zmiany nazwy ulicy z 3 maja na Wzgórze Księżniczki Gertrudy. W drodze burzliwych dyskusji osiągnięto kompromis, w którym tylko część ulicy 3 maja zmieniła nazwę. Była to część gdzie znajdują się budynki administracji – Urząd Miasta, Starostwo Powiatowe – oraz budynek ZUS. Gertruda przez parę tygodni nie schodziła z wokandy lokalnych mediów¹.

      Kim zatem była rzeczona Gertruda? Gertruda żyjąca w latach 1250-1314 była najmłodszą córką księcia lubiszewsko-tczewskiego Sambora II, który był stryjem księcia Pomorza Gdańskiego, Mściwoja II – skądinąd jednego z najwybitniejszych władców piastowskich. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że Mściwoj toczył wojnę z Samborem, którą ostatecznie wygrał. Historycy uważają, że Gertruda była kochanką Mściwoja II, dlatego też jako wiano zapisał jej w 1284 r. mityczną ziemię Pirsna.

Księżniczka Gertruda Samborówna

     To właśnie ten przywilej stanowi podstawę do historycznego datowania Kościerzyny i części przyległych ziem, i to właśnie na nim skupię się w dzisiejszym wpisie. Zgodnie z zapisem Gertruda objęła w posiadanie kolejno : Costerinę (Kościerzynę), Zclonino (Zielenin), Bandomino (Będomin), Netuse (Nietucze), Grabovo (Grabowo), Lubna (Łubiana), Korne (Korne), Gostome (Gostomie), Zkorevo (Skorzewo), Scorevo (Skorzewin(k)o), Vnraze (Uniradze), Saple (Czaple), Pirscevo (Pirszczewo), Pirscevo (Pirszczewko), Golube (Gołubie), Potuli (Patuły), Sicorino (Sikorzyno), Pchuce (Puc), Zgorale (Zgorzałe), Manecevo (Mańchowo), Clobuciono (Kłobuczyno), Sarevo (Zarzewo)².

Ziemia Pirsna

     Większość nazw nie nastręcza problemów i nie trzeba ich wyjaśniać, dlatego zwrócę tutaj uwagę na Netuse, Scorevo, Manecevo, Sarevo. Idąc za historykami z Uniwersytetu Gdańśkiego identyfikują Netuse jako Rekownicę, Scorevo jako Cząstkowo, Manecevo jako nieistniejącą wieś pomiędzy Kłobuczynem a Szymbarkiem (np. Piotrowo – przypis autora), Sareveo jako nieistniejące Zarzewie, którego grunty w 1578 r. złączono z gruntami Starych Czapli³.

      Profesorowie Śliwiński i Bruski również ciekawie przedstawiają kwestię wypisywania miejscowości w przywileju zestawiając ją z duktami. Zaznaczają, że były dwa skupiska osadnicze – kościersko-grabowskie oraz osady nad jeziorem Ostrzyckim i Potulskim. Wypis wskazuje na drogę od Kościerzyny do Grabowa, wracając do osad na zachód od Kościerzyny, kończąc zaś na osadach jeziornych. Wynika z tego fakt, że osady były słabo ze sobą skomunikowane. Z tego też powodu ustalił się podział na parafie podporządkowane parafii w Kościerzynie i Stężycy⁴.

    Kościerzyna stała się najważniejszym ośrodkiem grodu Pirsna głównie za sprawą najważniejszych szlaków handlowych które biegły przez osadę w kierunku Gdańska.

Rządy księżniczki Gertrudy w Kościerzynie trwały do 1312 r. W tym czasie przyszło jej rządzić obszarem, który był częścią Pomorza Gdańskiego, a więc terytorium spornego między Władysławem Łokietkiem i Zakonem Krzyżackim. Zakon wykupywał wówczas „siłą” grunty świeckie. Krzyżacy wykupili 14 stycznia 1312 r. od księżniczki Gertrudy jej ziemie za 63,3 kg srebra⁵. Księżniczka Gertruda resztę swoich dni spędziła w Żukowskim klasztorze norbertanek.

     Kiedy chodziłem do szkoły podstawowej i kolejno gimnazjum, technikum na lekcjach historii, j. polskiego czy nawet kultury nie rozmawiało się o historii lokalnej. Był to niemalże temat tabu, rzadko, naprawdę rzadko poruszany. Jak dotąd nie miałem możliwości uczyć historii w pełnym wymiarze godzin, ale kiedy mogłem to do każdego tematu zahaczającego o tematykę pomorską lub podobną „sprzedawałem” coś o naszej okolicy. Wydaje mi się, że od tego należy zaczynać wychowanie obywatelskie – od poznania własnego podwórka, nawet jeżeli miałby to być naprawdę znikomy fragment. Dlatego cieszą mnie inicjatywy nauki języka kaszubskiego (którego sam też chciałbym się nauczyć), akademie czy też eventy na naszym rynku, które zbliżają Kościerzaków do ich miasteczka. Cieszyła mnie też inicjatywa nadania ulicy imienia Księżniczki Gertrudy, chociaż nie ukrywam, że sceptycznie podchodziłem do zmiany nazwy ulicy w miejscu gdzie znajdują się prywatne domy mieszkalne. Dzisiaj z chęcią przechadzam przez park miejski nad Bibrówką, kierując się po schodach na Wzgórze Księżniczki Gertrudy, przez park jordanowski (tutaj też liczę na jego modernizację i sensowne wykorzystanie – niekoniecznie jako parkingi miejskie, czy targowisko), w stronę domu. Dzisiaj rzadko się dziękuje politykom, ja DZIĘKUJĘ.

Autor: Krzysztof Grau

==================================================================

1Księżniczka Gertruda zamiast 3 Maja. Kontrowersyjna uchwała przyjęta http://www.koscierzyna24.info/index.php/pl/the-news/35-biece/2637-ksiniczka-gertruda-zamiast-3-go-maja-kontrowersyjna-uchwaa-przyjta, z dnia 19 stycznia 2014.

2B.Breza, Nazwa ziemi Pirsna i wsi do niej należących, (w:) Kościerskie Zeszyty Muzealne, 2008, z. 2, s, 107;

K. Bruski, B. Śliwiński, Pod rządami książąt pomorskich i zakonu krzyżackiego, (w:) Kościerzyna. Zarys dziejów do 1939 r., t.1, pod red. M. Kallasa, Toruń 1994, s. 27.

3Ibidem, s. 28-29.

4Ibidem, s. 29.

5Ibidem, s. 41-42; Uchwała nr XVI/113/11 Rady Miasta Kościerzyna z dnia 30 września 2011 r. w sprawie zmiany nazwy części ulicy 3 Maja na ulicę Wzgórze Księżniczki Gertrudy, http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:AgGvTFFWJAoJ:bip.koscierzyna.gda.pl/portal%3Fid%3D15%26action%3DgetResource%26res_id%3D404445+UCHWA%C5%81A+NR+XVI/113/11+RADY+MIASTA+KO%C5%9ACIERZYNA+z+dnia+30+wrze%C5%9Bnia+2011+r.+w+sprawie+zmiany+nazwy+cz%C4%99%C5%9Bci+ulicy+3+Maja+na+ulic%C4%99+Wzg%C3%B3rze+Ksi%C4%99%C5%BCniczki+Gertrudy&cd=1&hl=pl&ct=clnk&gl=pl, z dnia 19 stycznia 2014 r.