Kościerski czy kościerzyński? O etymologi słowa Kościerzyna.

    

   Kiedy zastanowić się nad pochodzeniem danego słowa można odnieść wrażenie, że sami jesteśmy badaczami języka – bezbłędnie odnajdujemy powiązania między wyrazami. Jak jest jednak z Kościerzyną [Costeriną]?

Teorii jest zapewne tyle ilu badaczy zajmujących się owym zagadnieniem. W tym krótkim wpisie skupię się na wiodących hipotezach.

I – etymologia ludowa:

    Kościerzyna jako zbitka wyrazów kości i rznąć. Torem tym poszedł Rudolph Stoewer, który łączył kości zwierzęce z herbowym niedźwiedziem¹.

    Ksiądz Gustaw Pobłocki w swoim Słowniku kaszubskim z dodatkiem idiotyzmów chełmińskich i kociewskich twierdził, że Kościerzyna wywodzi się od słowa kostra – stosu drewna, które cięto w rzeczonej miejscowości. Na poświadczenie tej teorii przytaczał także nazwę okolicznej miejscowości – dzisiaj już dzielnicy miasta – Wierzyska. Wierzysko bowiem oznaczało miejsce gdzie składowano wióry². Oczywiście niejednemu nasunie się myśl, że nazwa ta pochodzi od rzeki Wierzycy przepływającej przez jezioro o tej samej nazwie co wspomniana miejscowość.

II – onomastyka:

    Onomastycy nazwę naszej miejscowości wywodzą od lechickiego określenia rośliny (chwastu) – kościerza [kostrzewa]. Słowo Kościerzyna zatem powstało analogicznie do miejsc określających np. lasy – bukowina, dębina, olszyna³.

Teoria tę poświadczają wybitni pomorscy naukowcy m.in. Edward Breza, Jadwiga Łuszczyńska⁴.

Kostrzewa

Patrząc na to zdjęcie można dojść do wniosku, że nazwa naszej miejscowości faktycznie może pochodzić od chwastu. Tylko czy aby ta roślinka nie jest dość pospolita?

    Oczywiście nazwa naszej miejscowości przez wieki była różnie zapisywana – od Costeriny, przez Custrin do Kościerzyny, czy od Bern, Beren, po Berent. W najbliższym czasie postaram się pokrótce przedstawić historie zmian nazwy miejscowości. Nie ulega wszak wątpliwości, że zmiany przychodziły wraz z nową władzą administracyjną.

    Wróćmy jednak do pytania nadrzędnego – kościerski czy kościerzyński. Zapewne nie raz czytając publikację popełnioną przez badacza z zewnątrz natknęliśmy się na słowo kościerzyński itp. Moja reakcja w takim wypadku była natychmiastowa. Wiadome jest, że człowiek nie czyta słowa, a składa pierwszą i ostatnią sylabę. Dlatego też moje oczy natychmiastowo wracały do rzeczonego słowa i „czytały” je na nowo. Myślałem wtedy, że ktoś popełnił błąd, który mnie razi.

    Przeciętny warszawiak nie będzie miał wątpliwości, że mówi się kościerzyński/ska/ske. Kościerzakowi słyszącemu jednak ten zwrot zawsze będzie towarzyszyć niesmak.

Przyjaciel, skądinąd filolog języka polskiego zwrócił mi kiedyś uwagę na zjawisko zwane derywacją. Nie będziemy się w to zagłębiać, bo objaśnienie można znaleźć na wikipedii. Ni mniej, ni więcej chodzi o to, że przez wieki utarło się wyrzucać niektóre części słowa.

    Także zapamiętajmy nie popełnia błędu ten, który mówi kościerzyński, ani też ten kto mówi kościerski. Jednakże pamiętajmy również, że nasi przodkowie mówili, my mówimy i nasze dzieci będą mówić KOŚCIERSKI rynek, muzeum KOŚCIERSKIE, KOŚCIERSKA Huta.

Autor: Krzysztof Grau

===========================================================

1Swoją teorię wyłożył w publikacji Gesichte der Stadt Berent.,B. Breza, Nazwa ziemi Pirsna i wsi do niej należących, (w:) Kościerskie Zeszyty Muzealne, 2008, z. 2, s. 110.

2Ibidem, s. 110.

3Ibidem, s. 111.

4Nazwy miast Pomorza Gdańskiego, pod red. H. Górnowicza i Z. Brockiego, Wrocław 1978 r.; J. Łuszczyńska, Nazwy geograficzne Pomorza Gdańskiego z sufiksem -in-, Wrocław 1983.